Toegankelijke schaakprogrammas voor vips

Onderstaande tips/aanwijzingen zijn bedoeld voor gebruikers die zijn aangewezen op spraak en/of braille. Er worden 4 programma's voor Windows besproken en 2 programma voor mobiele apparaten zoals de Iphone

• Winboard for JAWS
• Fritz
• Kchess Elite
• BG Chess Challenge
• schaak-wijs voor mobiele apparaten (Nederlandstalig)
• Shreder Chess voor mobiele apparaten (Engelstalig)

Winboard for jaws

Winboard is een zogenaamd open source programma dat je gratis kunt installeren en gebruiken.
De Nederlandse vertaling in deze versie is experimenteel in die zin, dat het de eerste vertaling is die ook de door de JAWS versie uitgesproken boodschappen vertaalt, (die informatie geven over de stelling op het bord en de gespeelde zetten en stand van de schaakklok), en niet alleen de menu dialogen uit de gewone versie die door de JAWS screen-reader automatisch worden uitgelezen. Evenals de vorige versie wordt het geleverd met twee kant en klaar ge-installeerde schaakprogramma's, ("engines"), Fruit 2.1 en Fairy-Max 4.8, Fruit is een sterk programma geschikt voor analyse van partijen, Fariy-max is een leukere tegenstander om tegen te spelen zonder meteen kansloos te worden afgeslacht (terwijl het bovendien ook veel leuke schaakvarianten speelt). Maar elk schaakprogramma dat via een standaard aansluiting (UCI of WB) werkt, zoals Houdini of Crafty, kan er zonder problemen op aangesloten worden.
Alle functies zijn met het toetsenbord toegankelijk.
Het programma is de schil waarmee de gebruiker met een zogenaamde schaakengine communiceert. Je kunt verschillende schaakengines en internet sites met het programma winboard koppelen.
Winboard-4.5.2 heeft veel ingebouwde handigheidjes voor JAWS gebruikers.

Installatie van het programma

Download versie 4.5.2
nb. Het installatieprogramma is engelstalig; Tijdens de installatie kunnen verschillende taalpakketten (waaronder Nederlands) worden toegevoegd. Deze taalpakketten staan standaard niet aangevinkt. Als je het nederlandstalig taalpakket wilt gebruiken, zet dan een vinkje bij 'nederlands';

• Ga met de verkenner (of via deze computer) naar de map waar je het programma zojuist naar toe hebt gedownload.
• zoek het programma op en geef er een enter op.
• Volg nu de installatie aanwijzingen. Geef daarin aan dat je het Nederlandse taalpakket wilt toevoegen.
• Als het programma is geïnstalleerd,ga dan met de verkenner naar de map waar het programma is geïnstalleerd en open deze map.
• Bekijk in de submap doc meegeleverde documentatie. Daarin staan onder andere aanwijzingen voor aanpassingen in het JAWS configuratiebestand.
• Nadat het programma is geïnstalleerd kun je via het menu help de gewenste taal instellen. Nadat je de taal hebt gewijzigd moet je het programma eerst afsluiten en opnieuw opstarten, voordat de nieuw ingestelde taal actief is.

Starten van het programma

• Start het programma door op de snelkoppeling op het bureaublad te klikken, of open het startmenu, kies voor programma's, en zoek het programma door met de pijl_omhoog te zoeken naar winboard, en klik dan op het programma winboard-4-5-2-jaws.
• Er opent zich nu een menu waarin je kunt kiezen wat je wilt doen.
• om het schaakprogramma te starten kies je voor winboard startup dialog en druk op enter.
• druk op de tabtoets tot je op ok komt, en druk bij de gewenste actie en gewenste schaakengine op de spatiebalk.
  druk als je op de ok knop komt op de spatiebalk.
• Bekijk de menu's en wijzig indien gewenst instellingen, bv. de taal waarmee je wilt werken via het help menu.
• je kunt nu een partij beginnen door je zet in verkorte notatie in te voeren, bv. e4 en druk op enter.
  Je hoort nu wat je hebt gezet.
  Daarop volgt het antwoord van het programma
  waarop jij je volgende zet kunt invoeren.

Het invoeren van schaakstellingen

Stellingen moeten in de zgn. Fen notatie worden ingevoerd. Fen staat voor: Forsyth-Edwards Notation en is een standaard voor het beschrijven van schaakstellingen met ASCII karakters.
Voor een toelichting op de fen notatie en/of het omzetten van schaakstellingen in fen notatie Lees toelichting over fen-notatie
Neem voor meer informatie contact op met: Martien Boerefijn
Terug naar de inhoudsopgave

Fritz10 / Fritz11

Fritz is een populair schaakprogramma met talloze mogelijkheden. Inmiddels zijn versie12 en versie13 van Fritz verschenen, maar deze versies zijn niet (goed) toegankelijk voor mensen die op spraak en/of braille zijn aangewezen.
Het programma is niet gratis.

nb. Onderstaande aanwijzingen zijn met Fritz10 getest, en wijken misschien hier of daar af van Fritz11.
Om met Fritz10 of Fritz11 te kunnen werken moet je na het installeren van het programma nog een zgn. userpack installeren. Zonder installatie van het speciale userpack is het niet mogelijk enkele instellingen te wijzigen die nodig zijn om met Fritz te kunnen werken.

Installatie van het speciale userpack

Het speciale userpack moet geïnstalleerd worden nadat Fritz op je computer al is geïnstalleerd.
Download het pack voor Fritz10
Download het pack voor Fritz11

Starten van het programma

Start het programma door op het bureaublad op de snelkoppeling Fritz10 of Fritz11 te klikken, of door achtereenvolgens te klikken op: menu start, alle programma's, chessbase, Fritz10 of Fritz11.
Belangrijke tip:
Om als visueel beperkte met Fritz te kunnen werken moet je na het opstarten van het programma even op de spatiebalk drukken.

Eenmalig wijzigen van enkele instellingen en opties

Nadat het programma Fritz zelf en het userpack zijn geïnstalleerd, is het wenselijk de volgende instellingen te wijzigen.

1. Schakel de optie voor weergave in hoge kwaliteit uit. Dat doe je als volgt:
   • ga naar menu extra
   • ga met pijl omhoog/omlaag naar het item instellingen, en geef enter.
   • geef shift+tab om naar de lijst met tabbladen te gaan
   • ga met pijl rechts tot je op het tabblad 'design' komt
   • druk nu zolang op de tabtoets tot je 'notation in high quality' hoort of leest. (deze mogelijkheid is alleen na de installatie van het speciale userpack zichtbaar)
   • Deactiveer deze optie met de spatiebalk
   • en bevestig door naar toepassen te gaan en op spatie te drukken
   • druk op de tabtoets tot je op 'ok' komt en geef spatie of enter.
2. Schakel het aankondigen van de zetten door Fritz aan Dat doe je als volgt:
   • ga naar menu 'extra'
   • ga met pijl omhoog/omlaag naar het item 'instellingen' en druk op enter.
   • druk op shift+tab om naar de lijst met tabbladen te gaan
   • ga met pijl rechts tot je op het tabblad multimedia komt
   • Schakel in dit tabblad het aankondigen van audio zetten en bordgeluiden in en de andere opties uit.
3. Wijzig tenslotte nog enkele andere instellingen
   • Ga in het menu 'extra' naar 'instellingen' en druk net zolang op de tab toets tot je op het tabblad 'partij' komt. en druk vervolgens zolang op de tabtoets tot je bij het item: 'toon openingen' tegenkomt. Zet deze optie uit, klik op 'toepassen' en vervolgens op 'ok'. Als deze optie toch aan staat maakt dat de software niet noodzakelijkerwijs onbruikbaar, maar het maakt de software met spraak erg lastig.
     Klik tenslotte op 'ok'. Dit zal Fritz in staat stellen om de zetten hoorbaar aan te kondigen zodra een nieuwe partij is begonnen [Control n].

Het invoeren van zetten tijdens de partij

Als je de zetten via het toetsenbord invoert, moet je heel voorzichtig zijn, want Fritz is erg gevoelig.
Om een zet in te voeren type: het vertrekveld gevolgd door het veld van bestemming, bij voorbeeld e2e4
Pijl_links neemt 1 zet terug, terwijl het indrukken van pijl_rechts 1 zet vooruit gaat.
Als je een illegale zet hebt gedaan of een typefout hebt gemaakt, dan meldt Fritz niets. druk dan verschillende keren op de backspace toets en type de zet opnieuw. Als dat niet lukt, druk dan eerst op de pijl links toets, vervolgens op de pijl_rechts toets en type de vorige en volgende zet.
Als je een legale zet hebt ingevoerd en je daar spijt van hebt, dan is het mogelijk deze zet te overschrijven. Druk op pijl_links om de zet te wissen en type vervolgens de zet opnieuw. Als je de zet opnieuw hebt ingevoerd dan verschijnt een dialoogbox waarin je verschillende mogelijkheden hebt. Kies de optie: 'overschrijf de zet.'

Opslaan van een partij

Als je een partij wilt opslaan, bevelen we aan dit in .pgn formaat te doen. Kies in het menu 'bestand' voor 'opslaan als', en als bestandtype kies je dan voor .pgn. Default worden partijen opgeslagen in de map 'chessbase' in 'mijn documenten', als je wat anders wilt, geef dan aan waar de partij moet worden opgeslagen.

Raadplegen van de database

om de databasevan Fritz te raadplegen druk dan in het hoofdscherm van Fritz 1 keer op de escape toets. doe vervolgens een zoekopdracht [Control+F - filter partij], en type vervolgens de naam van de witspeler, of de naam van de zwartspeler. Je hebt ook de andere zaken zoals: elo, toernooi enz., maarniet elk veld moet verplicht worden ingevuld. Je bereikt de verschillende velden door herhaald op de tab-toets te drukken. Nadat je de info hebt ingevuld, druk je enter op de naam van de witspeler

Het invoeren van een partij in Fritz

Om een partij in Fritz in te voeren, moet je naar de optie: 'oneindige analyse'. Ga naar het menu 'partij' en ga met pijl_omhoog of pijl_neer naar de optie 'onbeperkte analyse. Nadat je op enter hebt gedrukt, kun je zetten invoeren, zonder dat Fritz daarop reageert met een tegenzet.

Opzoeken van een stelling in de database

Om een specifieke stelling in de database op te zoeken: voer dan het partijverloop in middels de 'onbeperkte analyse' optie in het menu 'partij'; op het moment dat je de gewenste stelling hebt bereikt, ga je naar het menu 'bewerken' en zoek met pijl_omhoog / pijl_omlaag naar "zoek positie", geef een enter. Het zoeken kan enige tijd duren. Als de gezochte positie is gevonden, dan wordden lijsten met de zoekresultaten getoond. Mbv de pijl_omhoog en pijl_omlaag kan je in de lijst zoeken. Als je een enter geeft, kom je in de geselecteerde partij. Je kunt dan door de partij spelen, en op de spatiebalk drukken om Fritz de zet te laten uitspreken. Druk op de escape toets om naar de lijst met geselecteerde partijen terug te gaan. Om vanuit de lijst met geselecteerde partijen terug naar de database te gaan, druk je op de tabtoets.

Analyseren van stelling of partij

Om een stelling of partij in Fritz te analyseren voer je het partijverloop in FRITZ in via 'onbeperkte analyse' in het menu 'partij'. Daarna ga je naar het menu 'extra' De eerste optie is analyseren. druk op pijl-rechts (of enter), en vervolgens 'volledige analyse' (een hele lpartij). Daar is een optie voor 'diepe analyse', waar Fritz een bepaalde stelling kan analyseren (d.i. de huidige positie op het bord). Als je op het 'volledige analyseren' menu een enter geeft Om het beste uit het analyse menu te halen doe ik de volgende suggestie: druk herhaald op de tabtoets binnen de dialoogbox en vul de verschillende velden:

• A. de eerste optie is 'rekentijd';. Voor een snelle blik type 5 of 10 in dit veld.
• B. drempel: Zet deze op 30.
• C. laatste zet: deze moet op 1 gezet worden.
• D. referentie database: Activeer deze knop. Daarna kom je in een volgend invoerveld. Shift+Tab brengt je in een zoekvak waarmee je naar de database kunt zoeken. Druk op de back toets of gebruik je cursor toetsen om in het zoekresultaat te zoeken. Als je je database bestand hebt gevonden druk dan op enter om hem te selecteren.
• E. Commentaar in woorden. Deze kan aan of uitgevinkt worden middels een druk op de spatiebalk.
• f. commentaar grafies. Laat deze zoals die staat.
• G. commentaar training. Zet deze uit middels de spatiebalk
• H. Commentaar oud, oud commentaar verwijderen. Zet deze optie aan mbv de spatiebalk.
• I. kant beiden. Zet deze optie aan middels de spatiebalk.
• J. Druk op de 'ok' knop.

Fritz zal vervolgens de stelling analyseren. Als de analyse is voltooid, kun je het best de analyse opsslaan en met een tekst editor (bv. kladblok) het resultaat bekijken. Ga in het menu 'bestand' naar 'opslaan als' en kies een bestandsnaam. Druk op enter en bekijk vervolgens het bestand met je editor. Het bestand is een .pgn file (geen .ini file). Het document moet in 'mijn documenten / chessbase' staan.

Zoeken in de database

Ga naar het hoofdscherm in Fritz, en druk op escape. Vervolgens control+F( of ga in het menu 'bewerken' naar de optie 'filter partijen'. dDaarmee bereik je de zoekopties. De partijen volgens de zoekkriteria worden nu getoond. Tip: selecteer alles (Control+A) en kopieer (control+C). Creeer een nieuwe database in het menu 'bestand', klik op 'nieuw', en vervolgens op 'database'. Druk 1 keer op de tabtoets, druk op de "P" voor PGN, shift+tab kies een naam die te maken heeft met je zoekkriteria. Als je op enter drukt,, dan zal gemeld worden dat er geen partijen zijn. Plak (Control+V) en Fritz zal je vragen of je zeker bent Klik op 'OK', en het moet in orde zijn. Ga vervolgens met de verkenner naar 'mijn documenten / chessbase / database / work' en je zult je bestand zien als het goed is.

Tips voor Jaws gebruikers

• Gebruik in Jaws de gestructureerde modus voor de braille leesregel.
• zorg dat alleen gelabelde graphics gemeld worden.

Enkele handige sneltoetsen

nb. In het helpmenu van Fritz is een overzicht van sneltoetsen opgenomen.

• Start een nieuwe partij: control+n
• Laat Fritz een zet doen: spatiebalk
• Verwijder zet: pijl_links
• Zet verder: pijl_rechts

Het invoeren van schaakstellingen

Voor mensen die (nog) met beeldscherm en muis werken, is het invoeren van een schaakstelling een fluitje van een cent.
Degenen die dat (niet) meer kunnen, kunnen de volgende procedure volgen:

1. Gebruik het kladblok, Word of een andere editor om de stelling te noteren.
   noteer de witte stelling op 1 regel en begin die regel met een w noteer de zwarte stelling op een volgende regel en begin die regel met een b
   Gebruik voor de namen van de stukken een hoofletter waarin in het engels schaakstukken worden aangeduid. Dat zijn: (K, Q, R, B, I, P) resp. voor koning, dame, toren, loper, paard, pion.
   De letters in de veldaanduiding worden met een kleine letter geschreven.
   Voorbeeld:
   wKe1,Qd1,Ra1,h1,Ng1,Pa2,b2,c2 bKe8,Qd8,Pc7,d7,e7,f7
2. Selecteer deze beide regels en kopieer ze naar het klembord
3. Start in Fritz een nieuwe partij (control+n) en druk daarna op de hoofdletter S, daarna bevind je je in het onderdeel voor het invoeren van stellingen. Druk nu op de tabtoetstot je bij lóschen komt en druk dan op enter of alt+l druk dan op de tabtoetstot je in ascii invoegen hoort of druk op alt+e ga nu met de tabtoets naar 'ok' en bevestig door op de spatiebalk te drukken.
   Als je de knop 'ok' niet kunt vinden is dat een aanwijzing dat de stelling niet correct is.

Download de gescande handleiding van Fritz11

file ../dl/fritz11%20handleiding.zip bestaat niet
Waarschuw de webmaster!Terug naar de inhoudsopgave

Kchess elite

Dit programma is niet gratis. Na 30 dagen moet je een toeganskode kopen, die ongeveer 25 euro kost.

Installatie van het programma

Download het programma Kchess Elite
na het downloaden van het installatiebestand:

• klik op hetgedownloade bestand
• klik op uitvoeren
• klik op next om te installeren
• geef tab en kies voor I accept the agreement Li> klik dan op de tabtoetstot je bij next komt en drukk op spatie
• klik op de tabtoetstot je next hoort
• ..
• voltooi de installatie procedure

Instellen van nederlands als taal

• druk op alt en ga met pijl rechts naar menu play
• 2 keer pijl omhoog tot options en druk enter
• druk op de tab tot je bij de tabbladen komt
• druk dan op pijl rechts tot je bij het tabblad tekst komt
• druk dan op de tabtoetstot je bij language komt
• geef dan 1 pijl omhoog (dutch)
• druk op de tabtoetstot je op ok komt en geef spatie
• sluit nu het programma af met f4
• start het opnieuw op door naar het bureaublad te gaan, en daar met de letter k te zoeken tot je kchess elite tegenkomt of door op de starttoets te drukken dan te kiezen voor programmas en daar op de k te drukken tot je kchess elite tegenkomt.

Andere instellingen wijzigen

Er zijn talrijke mogelijkheden om het programma naar je eigen wensen te laten functioneren.
Zo kan je de aanduidingen voor de stukken kiezen, (standaard staan die ingesteld voor de engelse notatie), je kunt de standaard bedenktijd wijzigen, kizen voor korte of lange notatie enz.
Veel van de instellingen kun je vinden na de volgende handelingen:

• Ga naar menu spelen (was: play)
• ga 2 keer met pijl omhoog tot instellingen (was: options)
• ga nu met tab en pijl rechts/links door de verschillende tabbladen,
• ga met tab binnen eentabblad langs de de verschillende opties. en breng indien gewenst wijzigingen aan.

Sneltoetsen in kchess elite

• ongedaan maken: alt+u
• opnieuw: alt+r
• alles ongedaan maken: alt+d
• alles opnieuw: alt+l
• snelle hint: alt+i
• voer zet in: enter
• computer zet: alt+c
• stoppen met denken: alt+s
• toon laatste zet: alt+y
• opgeven: alt+r
• commentaar: alt+e
• zet: alt+0
• rij1: alt+1
• rij2: alt+2
• ..
• rij8: alt+8
• kolom a: cntrl+1
• kolom b: cntrl+b
• ..
• kolom h: cntrl+8
• wit: cntrl+alt+1
• zwart: cntrl+alt+2
• voer positie in: shift+enter
• opening: cntrl+g
• automatisch spelen: alt+a
• speel wit: alt+w
• speel zwart: alt+b
• twee spelers: alt+t
• roteer bord: alt+q
• copieer partij: alt+c
• plak partij: alt+v
• klonen: alt+v
• pauze: alt+z
• partijinfo: alt+g
• instellingen: alt+o
• nieuw: cntrl+n
• openen: cntrl+o
• her-open: cntrl+r
• opslaan: contrl+s
• opslaan als: cntrl+a
• zetten afdrukken: cntrl+p
• bord afdrukken: cntrl+b
• status alt+9

Terug naar de inhoudsopgave

Bg chess challenge

Terug naar de inhoudsopgave

Schaak-wijs (voor mobiele apparaten)

Schaak-wijs is beschikbaar voor de iPhone, de iPod touch en de iPad. Schaak-wijs is hiermee het eerste voor blinden toegankelijke schaakprogramma dat op een mobiel apparaat draait. Door met een vinger over het bord te bewegen hoor je waar de stukken staan (bijv: witte koning E1). Gespeelde zetten worden uitgesproken. Naast het spelen van een partij zijn de belangrijkste mogelijkheden:

• de database met meer dan 700 toernooien
• de eindspel-database met 6 stukken
• een verzameling met 300 opgaven.

De PRO-versie is voor €2,39 te downloaden in the App Store. Daarnaast is er een gratis versie, die slechts enkele beperkingen heeft (minder toernooien, minder opgaven, etc.).

Schaak-wijs is in 1996 ontstaan als een hobby-project, en heette toen nog Tjes. De eerste versie had alleen een tekst-interface, waarin het bord uit karakters was ongebouwd en zetten moesten worden ingetypt. Het programma kon zelf inloggen op de internet-schaakclub ICC en vervolgens partijen spelen tegen menselijke tegenstanders. Om dit vlekkeloos te laten verlopen moest dus ook de 50-zettenregel, 3 keer dezelfde stelling, minorpromotie en de en-passant-regel goed werken, en het programma moest met een klok kunnen omgaan. En om het programma niet al te slecht te laten spelen moest er een openingsboek komen, en ondersteuning voor eindspel-databases. Elke dag speelde Tjes honderden partijen, waarvan de verliespartijen werden opgeslagen in een bestand. Zo konden elke dag de zwakke plekken van het programma worden geanalyseerd, en het stap voor stap verbeteren, iets dat zonder echt partijen niet te doen zou zijn geweest.
De eerste grafische interface was voor MS-DOS. Dat maakte het spelen een stuk leuker. Een poging om commercieel te gaan mislukte, omdat het te moeilijk bleek om wereldwijde aandacht te krijgen, iets wat voor veel websites in de begintijd van het internet lastig was. Daarna is het programma in een la verdwenen.
Met de komst van de iPhone kreeg het project weer nieuwe adem. Daarmee zou het programma niet meer alleen achter een bureau, maar ook onderweg te gebruiken zijn. Ik verzon een betere naam (Chess-wise in het Engels; Schaak-wijs in het Nederlands) en schreef de iPhone-interface in enkele maanden. Dat is nu een jaar geleden. In dat jaar zijn de mogelijkheden flink uitgebreid. Zo heb ik een grote verzameling toernooien toegevoegd, zit er een database in met eindspelen met maximaal 6 stukken en kun je online op speler zoeken naar partijen.
In het begin van dit jaar ben ik benaderd door twee blinde spelers uit Amerika, die me er op wezen dat het programma voor blinden niet te gebruiken is. Samen met hen heb ik in een paar weken tijd de nodige veranderingen aangebracht om Schaak-wijs toegankelijk te maken. Aan de hand van feedback van de blinde gebruikersgroep is de interface daarna verder verfijnd. Sindsdien is ook Schredder toegankelijk voor blinden, dus nu is er zelfs keus.
De huidige versie van Schaak-wijs is 1.15, en versie 2.0 staat voor de deur. Daarmee zal de iPad ook horizontaal te gebruiken zijn, waarbij bijvoorbeeld de zettenlijst mooi naast het bord past. De volgende uitbreiding wordt een interface naar de Free Internet Chess Server en het ondersteunen van meer talen (momenteel 10). Verder heb ik nog voldoende plannen, maar commentaar is natuurlijk altijd welkom.
Vragen en opmerkingen kun je mailen naar de auteur van het programma.

Terug naar de inhoudsopgave

Shreder Chess (Engelstalig, voor mobiele apparaten

Ook van dit programma is een gratis versie (Shreder Chess Lite) en een uitgebreide versie.
Beide apps zijn goed toegankelijk met de iphone en Voice Over.

Terug naar de inhoudsopgave

terug naar begin van de pagina
Terug naar de nieuwspagina

Einde pagina